ΥΦΑΝΤΙΚΗ
Η υφαντική τέχνη είναι από τις πρώτες τέχνες στην ιστορία του ανθρώπου, που εξυπηρέτησε βασικές ανάγκες της ζωής του και απεικόνισε με τον καλύτερο τρόπο την φαντασία, την καλαισθησία, τη χαρά της δημιουργίας αλλά και την παράδοση του υφαντή κάθε τόπου.Η Αρναία γνώρισε μεγάλη οικονομική ακμή κατά το παρελθόν ως κέντρο υφαντικής. Για αιώνες η υφαντική ήταν η κύρια και απαραίτητη απασχόληση των γυναικών μέσα στο σπίτι. Στο βιβλίο του Γάλλου Προξένου της Θεσσαλονίκης Cousinéry «Ένα ταξίδι στη Χαλκιδική στα 1793» αναφέρεται το εξής: “ Η ευμάρεια μέσα στην οποία ζουν οι κάτοικοι της Λιαρίγκοβης δεν προέρχεται μόνο από την καλλιέργεια των αγρών τους. Κατασκευάζουν τάπητες (κιλίμια), για τους οποίους χρησιμοποιούν το μαλλί του τόπου. Όλες σχεδόν οι οικογένειες ασχολούνται με την εργασία αυτή και τα προϊόντα της βιοτεχνίας πωλούνται ως την Ρωμυλία και ιδίως στo Μοναστήρι.’’
Πρώτες ύλες των υφαντών ήταν το μαλλί, εφόσον η κύρια ασχολία των κατοίκων ήταν η κτηνοτροφία, αλλά και το βαμβάκι. Ειδικοί τεχνίτες, οι στιβαχτάρηδες έφερναν το βαμβάκι, το στίβαζαν ενώ οι γυναίκες έκλωθαν στη ρόκα στιμόνι για τα χαλιά και τις πάντες. Σε μικρότερο βαθμό δούλευαν και το μετάξι, από τον μεταξόσπορο ως το κουκούλι και την μεταξωτή κλωστή, βροχό όπως το έλεγαν.
Σύγχρονες υφάνσιμες ύλες είναι οι τεχνητές που περιλαμβάνουν προϊόντα κατεργασίας της κυτταρίνης, όπως το ραιγιόν, το ασετάτ κλπ καθώς και οι συνθετικές ίνες που η χρήση τους επικράτησε λόγω των πλεονεκτημάτων που παρουσιάζουν.
Ανάλογα με την κατηγορία της υφάνσιμης ίνας χρησιμοποιείται το κατάλληλο χρώμα ή η ανάλογη τεχνική βαφής.
Πολύ σημαντικό ρόλο έπαιξαν και τα ανεξίτηλα χρώματα, κύριος προμηθευτής των οποίων ήταν η ίδια η φύση. Κρεμμυδόφλουδα, ριζάρι, συκόφυλλα, σούκο, δηλαδή το βρώμικο νερό του μαλλιού, φυτά, ζώα και ορυκτά της γύρω περιοχής με κατάλληλες τεχνικές έδιναν μεγάλη ποικιλία χρωμάτων.
Τα τελευταία χρόνια επικράτησαν τα συνθετικά χρώματα που κατατάσσονται σε περισσότερο από 140 ομάδες ανάλογα με τη χημική σύνθεση και την τεχνική εφαρμογή τους.
Η σειρά των διαδοχικών εργασιών για τα υφαντά ήταν:
- Πλύσιμο του μαλλιού στους λάκκους.
- Λανάρισμα του μαλλιού με το συρμάτινο λανάρι φτιαγμένο από τον αρνιώτη λαναρά(αραίωμα και τεμάχισμα του μαλλιού το οποίο περιστρέφεται με το λανάρι και δημιουργεί γύρους).
- Γνέσιμο με τα τσικρίκια και τη ρόκα(οι γύροι του μαλλιού περιτυλίσσονται στη ρόκα και κλώθονται με το αδράχτι)
- Το τελευταίο και δυσκολότερο μέρος αυτής της μακριάς διαδικασίας ήταν η ύφανση στον “καθούμενο” ξύλινο αργαλειό, που έδινε υφασμένο πανί απλό, πλουμισμένο ή χρωματιστό.
Το υψηλό κόστος των χειροποίητων, η έλλειψη εργατικού δυναμικού που άρχισε να εμφανίζεται από την δεκαετία του 1970 λόγω της μετανάστευσης , η μείωση του αριθμού των παιδιών της οικογένειας, η νοοτροπία των γονέων να θέλουν τα παιδιά τους να σπουδάσουν, η βελτίωση των όρων διαβίωσης, η στροφή προς άλλα επαγγέλματα ίσως αποδοτικότερα, είναι οι κυριότεροι λόγοι που ο κλάδος της υφαντικής τέχνης γνωρίζει την παρακμή στις μέρες μας.
Η λαϊκή έκφραση «το υφαντό ντύνει τον Αρνιώτη από τη γέννα ως τη γούρνα» απεικονίζει ξεκάθαρα το ρόλο της υφαντικής τέχνης στη ζωή της Αρναίας και η διάθεση της λαϊκής μούσας διαφαίνεται στο τραγούδι:
Τιμή μεγάλη και τρανή
που ’ναι ο αργαλειός στο σπίτι
το κάθε δόντι τ’ αργαλειού
θ’ αξίζει μαργαρίτη.
Μαλαματένιο τ’ αργαλειό
και φίλντισι το χτένι
και μια κοπέλα λυγερή
που τραγουδάει και υφαίνει
Το κέντημα είναι γλέντημα
κι η ρόκα είναι σεργιάνι
μα ο αργαλειός είναι σκλαβιά
σκλαβιά πολύ μεγάλη.
Η μελισσοκομία είναι αρκετά ανεπτυγμένη στη Χαλκιδική. Η Αρναία είναι γνωστή από παλιότερα για τα μελισσοκομικά της προϊόντα.
Οι παλιοί «μελισσάδες», γνώστες της προγονικής τέχνης, κατασκεύαζαν μόνοι τους τις κυψέλες (κουφίνια) οι οποίες ήταν σαν καλάθια, αλλά και τα περισσότερα μελισσοκομικά εργαλεία.
Περιποιούνταν το μελίσσι φροντίζοντας για το χωρισμό (πολλαπλασιασμό) του, για τη νομή των μελισσών και φυσικά για την αφαίρεση (τρυγητός ή τρύγους) του μελιού.
Φρόντιζαν να μετακομίζουν διαρκώς τις κυψέλες σε διάφορα μέρη ανάλογα με το χρόνο διάρκειας της νομής. Τόποι νομής είναι τα ορεινά μέρη όπου ανάλογα με την εποχή ανθοφορούν τα καρποφόρα δέντρα ή τα ρείκια και οι σουσούρες.
Για την αφαίρεση του μελιού από τις κηρήθρες χρησιμοποιούσαν την παλιά μέθοδο (στράγγισμα) κατά την οποία η σύνθλιψη των κηρηθρών μέσα στα καλάθια γινόταν με τα χέρια.
Από τα υπολείμματα των κηρηθρών μετά την έκθλιψη παρήγαγαν το κερί. Προϊόν των υπολειμμάτων της κηροποιΐας ήταν η μουντουβίνα (ρακί).
Τα ίδια προϊόντα συνεχίζουν και σήμερα να παράγουν οι μελισσοκόμοι.
Το μέλι της Αρναίας γνωστό για την εξαιρετική του ποιότητα πωλείται από τους παραγωγούς στην κεντρική πλατεία του χωριού αλλά και σε καταστήματα.
Οι σημερινοί μελισσοκόμοι έχουν εκσυγχρονίσει τη διαδικασία παραγωγής του μελιού και των άλλων προϊόντων, συνεχίζουν όμως να έχουν τη μελισσοκομία ως δευτερεύουσα απασχόληση για τη συμπλήρωση του ετήσιου εισοδήματός τους.